Friday 11 June 2010

Prezidente Timor-Leste Sai Hirus tanba Projetu Dame nian Taka

LINDSAY MURDOCH, DARWIN Sydney Morning Herald/The Age: 

Original in English

Juñu 10, 2010

Prezidente Timor-Leste Jose Ramos Horta ataka ona ajénsia asisténsia internasionál nian AusAID tanba taka ho obriga atividade ne’ebé tuir nia hanoin nu’udár nasaun ne’e nia projetu asisténsia nian ida ne’ebé susesu tebes entre sira balu ne’ebé iha.

Dr Ramos Horta dehan katak nia sei hato’o ba Primeiru Ministru Kevin Rudd, bainhira sira hasoru malu iha Canberra iha fulan ne’e nia laran, katak “maioria boot” husi asisténsia doadór nian ne’ebé haruka ba iha Timor-Leste gasta ona ba iha konsultór sira, misaun sira estudu nian, relatóriu no rekomendasaun sira.

Iha karta diretu ida horisehik ba Peter Heyward, embaixadór Australia nian iha Dili, Dr Ramos Horta husu ba AusAID atu muda ninia desizaun atu ko’a nia finansiamentu ba projetu ida ne’ebé ninia operasaun hala’o husi Peace Dividend Trust (PDT) ne’ebé diriji hikas ona pelumenus osan millaun $16 ba Timor-Leste nia emprezáriu ki’ik sira.

Lanxa iha tinan 2007, projetu ne’e konsentra iha kampaña ida “Sosa iha Rai-Laran, Harii Timor-Leste'' ne’ebé halo parseria ba sosa-nain sira internasionál no mós nasionál nian ho fornesedór doméstika sira, hodi nune’e diriji fundu asisténsia nian diretamente ba iha Timor-Leste nia ekonomia.

Dr Ramos Horta hateten katak projetu ne’e muda ona maneira oinsá komunidade internasionál sira halo sira nia operasaun iha Timor-Leste no fornese ona “servisu krítiku sira ne’ebé úniku ne’ebé mak apoia ami nia esforsu sira hodi kria empregu no harii ekonomia ida ne’ebé viável. Lahanesan ho projetu barabarak ne’ebé hetan finansiamentu husi doadór, nia prodús ona rezultadu sira ne’ebé konkretu (tanjivel), kria serbisu no prodús rendimentu impostu nian.''

Projetu ne’e ninia objetivu prinsipál ida mak atu elimina kompañia internasionál sira nia knaar ho kontratu asisténsia nian sira ne’ebé iha folin boot no mós konsultór rai-liur nian sira ne’ebé selu ho osan folin makaas tebes.

Prosesu ne’e replikadu ona ho susesu iha Afeganistaun no Haití.

Iha ninia karta, ne’ebé The Age obtein ona, Dr Ramos Horta husu ba AusAID atu hanaruk no aumenta valór husi ninia finansiamentu ba iha projetu ne’e no konsidera hodi adota polítika ida “Timor-Leste mak Uluk” ba Australia nia programa ajudu nian.

Peace Dividend Trust (PDT) fó sai deklarasaun ida iha semana ida-ne’e nia laran hodi haktuir katak ninia operasaun sira halo parseria (matchmaking) nian, treinamentu, merkadu (marketing) no distribuisaun  tender nian iha Timor-Leste nia provínsia (distritu) 13 ne’e sei hahú hamenus husi faze ida ba faze ida seluk hahú iha loron 1 Jullu anaunserke bele hetan apoiu adisionál husi doadór.

AusAID nia portavós ida haktuir ba The Age katak dalaruma tenke halo desizaun sira ne’ebé difisil kona-bá iha área ne’ebé loos mak atu gasta rekursu sira ne’ebé finitu (limitadu). Nia hateten katak AusAID sei fó finansiamentu hodi nune’e projetu Peace Dividend Trust nian bele liga Timoroan sira nia negósiu ho oportunidade sira liuhusi baze de dadus ida kona-bá lista negósiu nian to’o iha meadu tinan 2011.

AusAID nia desizaun ne’ebé atu ko’a (hamenus) ninia finansiamentu ba iha projetu ne’e ba valór osan hamutuk $120,000 deit iha tinan 2010-11 husi valór totál ne’ebé aas liu hamutuk millaun $1.2 iha tinan 2007-8, koinside ho revizaun ida husi governu Rudd nian kona-bá utilizasaun asesór tékniku sira ba asisténsia internasionál nian no mós anúnsiu orsamentál nian ida katak Australia nia gastus ba asisténsia internasionál nian sei barak liu dobru to’o biliaun $8 iha tinan 2015.

No comments: